Zaterdag 1 oktober 2011
Deze werkdag hebben we doorgebracht in de Citadel in Den Bosch, waar door het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) een dag georganiseerd werd waarin de Middeleeuwse geschiedenis tot leven kwam, onder het motto: van schaap tot oorkonde.

de citadel in Den Bosch, waar het BHIC gevestigd is.
Schapen zijn er ook echt te zien! Kempische heideschapen van Schaapskooi Schijndel grazen 's mor-gens rustig onder de bomen en laten 's middags zien hoe ze door een Border Collie en de herder gedreven worden. Het is een zeer indrukwekkend en verbazingwekkend schouwspel, deze samenwerking tussen herder, hond en kudde, zeker als je dit voor de eerste keer ziet. (http://schaapskudde.schaapskooischijndel.nl)

links de grazende kudde en rechts de bij elkaar gedreven kudde rond de herder.
De herdershond is niet te zien omdat hij het commando 'Lie down' gekregen heeft en achter de kudde op de grond ligt.


informatie verzamelen over Schaapskooi Schijndel.
Het BHIC heeft vandaag zeer veel interessante lezingen en workshops op het programma staan en het liefst zouden we die allemaal willen volgen, maar helaas moeten we een keuze maken, omdat de verschillende programmaonderdelen elkaar in tijd overlappen.

Lezingen :
- van Lukas Stofferis over Materialen en technieken van middeleeuwse boekverluchters
- van dr. Martin de Bruijn over de middeleeuwse registratie van onroerend goed
- van dr. Jan Sanders over opnemen van oorkonden in de archieven van het huis.
- van dr. Martin de Bruijn over het transcriberen van oorkonden.
- van dr. Charlotte Broer over Chronologie of tijdrekenkunde: geschiedenis van onze kalender

Demonstraties:
- lakzegels restaureren door Marcel van der Wouw van Restauratieatelier De Tiendschuur
- perkament maken door Dick Timmerman
- kalligraferen door Anke Wuite

Workshop:
- miniaturen schilderen door Lukas Stofferis

voor kinderen:
- ridderverhalen
- Het Geheimzinnige Handschrift, met mogelijkheid tot het maken van een oorkonde.


Lukas Stofferis vertelt
Copyright foto Marc Bolsius
We woonden allereerst de uitermate interessante lezing bij van Lukas Stofferis over materialen en technieken van middeleeuwse boekverluchters. Lukas Stofferis is docent oude schildertechnieken en vertelde aan de hand van een Power Point presentatie hoe middeleeuwse boekverluchters te werk gingen en welke pigmenten, bindmiddelen en materialen ze daarbij gebruikten.
Zo leerden we dat het woord 'verluchten' komt van 'verlichten': het goud dat werd gebruikt bij het schilderen van de miniaturen licht op door de reflectie !
En we krijgen te horen dat men in de Middeleeuwen slechts 15 kleurstoffen kende, waarbij de basiskleuren wit, zwart, rood en geel waren. De 'bruinen' komen pas vanaf de Renaissance voor. http://www.oudeschildertechnieken.nl/

Anke Wuite kalligraferend
Copyright foto Marc Bolsius
Sommigen van ons keken daarna naar de demonstratie kalligraferen door Anke Wuite in het Kruithuisje.
Zij schreef met inkt van notenklontjes op perkament en decoreerde voor iedere toeschouwer een fraaie boekenlegger. In de miniatuur heeft ze zichzelf afgebeeld.
het kruithuisje
de boekenlegger

Een grote eye-opener vond ik de lezing van dr. Martin de Bruijn: ‘Is het een punt of is het een poep?’ Een lezing over het transcriberen van oorkonden, waarbij we zelf aan de slag konden gaan met het maken van een transcriptie van een Nederlandstalige Middeleeuwse oorkonde. Een ware sport om dat Middeleeuwse handschrift te ontcijferen!!!
Om te zien welke eisen er tegenwoordig aan transcriptie gesteld worden, biedt het Digitaal Oorkondenboek van Noord-Brabant een voortreffelijk voorbeeld en het is via die site mogelijk tot 31 december a.s. mee te doen aan een paleografiewedstrijd. Opdracht is de transcriptie van een veertiende-eeuwse Middelnederlandse oorkonde van het DONB, die nog niet eerder uitgegeven is, inclusief het maken van een regest (= korte samenvatting van de oorkondetekst). De prijs bestaat uit een boek en een e-reader ! http://www.donb.nl


fragment uit 14e eeuwse oorkonde
Enkelen van ons wonen de uiterst boeiende, door Dick Timmerman gegeven demonstratie perkament maken, bij. Zijn uitleg is zeer duidelijk over de diverse handelingen die te verrichten zijn voordat een huid tot perkament wordt. En degenen die nog nooit zo'n demonstratie gezien hebben zijn helemaal enthousiast en begrijpen nu waarom perkament duur is! Wat een werk!!
Dick Timmerman verwijdert de haren van de huid
Copyright foto Marc Bolsius
en spant de huid op het raam
Copyright foto Marc Bolsius

Lukas Stofferis geeft uitleg over de miniatuur die we gaan schilderen
Copyright foto Marc Bolsius
's Middags nemen we actief deel aan de workshop miniatuurschilderen. Lukas Stofferis heeft een miniatuur van een schaap van 3cm x 5 cm enorm uitvergroot en voor een ieder van ons gekopieerd. De bedoeling is dat wij dit miniatuurtje op perkament gaan schilderen !
We leren eerst hoe we deze tekening over kunnen nemen op perkament. Allereerst moeten we de achterkant van de kopie insmeren met bolus.
Vervolgens de bolus-kant op het perkament leggen en de tekening (zonder te verschuiven!) met een ballpoint overtrekken. Het resultaat is dan een rode afdruk op het perkament.
de tekening zorgvuldig overtrekken
het resultaat op het perkament
Op de vierkante hoekjes gaan we goud opleggen. Als ondergrond én verhoging smeren we eerst een laagje bolus in de vierkantjes en dekken dat vervolgens af met een dun laagje chemisch eiwit, als plakmiddel voor het goud. Kleine stukjes goud kleven we met onze vingers vast en ziedaar : glanzende, stralende hoekjes goud!
vierkante hoekjes opgevuld met bolus
goud opgelegd
Nu komt het maken van verf aan de beurt. Op een glazen plaat strooien we een kleine hoeveelheid pigmentpoeder en gieten daar als bindmiddel een beetje geklaard eiwit bij. Vervolgens moet er met een 'loper' of 'verfwrijver' goed gewreven en gemengd worden om een gladde verf te laten ontstaan.
'met 'loper' of 'verfwrijver' blauwe verf maken
wit pigment als basis voor verf voor de hele groep
Nu kan er geverfd worden, van achtergrond naar voorgrond. Het is een hele klus om in een korte tijd de grote vlakken met een klein penseel in te vullen! Maar het is een leerzaam en interessant experiment en we zijn zeer tevreden met onze resultaten, waarvan er een paar hieronder te zien zijn.



Copyright foto Marc Bolsius
Moe van het ingespannen werken en luisteren, keren we voldaan terug naar huis
na deze zeer bijzondere, boeiende én productieve dag.